بررسی موضوع باز پس گیری هواپیمای بدون سرنشین آمریکا از دیدگاه حقوق بین الملل!!!!
مصطفی مسجدی آرانی، گروه سیاسی-یک هفته پیش، دولت ایران اعلام کرد یک فروند هواپیمای جاسوسی بدون سرنشین آمریکا از نوع RQ170 را که با نقض حریم هوایی به عمق 250 کیلومتری خاک ایران نفوذ کرده و مشغول عملیات جاسوسی بوده است؛ توسط نیروهای مسلح خود کنترل کرده است. بعد از انتشار خبر موجی از اظهارنظرها منتشر شده است. از زیر سوال‌بردن واقعیت موضوع تا تحلیل سیاسی و بین‌المللی. اما از نظر حقوقی اقدام دولت ایران و ایالات متحده آمریکا چه اثراتی دارد؟
به گزارش خبرنگار قانون، حقوق، علم تنظیم واقعیت‌هاست. یکی از واقعیت‌های جدید جهان ما هواپیماهای بدون سرنشین است، هواپیماهایی با کاربردهای مختلف؛ از کشاورزی گرفته تا صنایع نفت و گاز. اما کاربرد آن در مخاصمات مسلحانه است که حقوق‌دانان داخلی و بین‌المللی را به تکاپو انداخته است.
قاتلان متجاوز
مهم‌ترین جنجال هواپیماهای بدون سرنشین در سال‌های اخیر مربوط به استفاده ایالات متحده آمریکا از این هواپیماها در پاکستان بود به خصوص بعد از آنکه از این ابزارها در قتل اسامه بن لادن مورد استفاده قرار گرفت. این هواپیماها بدون مجوز و حتی اطلاع دولت پاکستان به پرواز درآمده بودند و دولت، ارتش و مردم پاکستان بعد از آن نسبت به نقض حاکمیت و تمامیت ارضی کشورمان اعتراض کردند. دکتر سید قاسم زمانی، مدیر موسسه حقوقی «شهر دانش» و استاد دانشگاه علامه طباطبایی نقد دیگری بر این هواپیماها وارد می‌داند. او در سخنرانی خود در همایش حمایت از غیرنظامیان می‌گوید: «علاوه بر نقض تمامیت ارضی، هواپیماهای بدون سرنشین برای کشتن کسانی به کار گرفته می‌شد که هنوز جرم آن‌ها در دادگاه صالح اثبات نشده است و در صورت اثبات هم گرفتن حق حیات، مجازات مناسبی برای آنان نیست.» نمونه‌ای از این قتل‌های خودسرانه در ماجرای قتل قذافی دیده شد که آغازگر آن حمله هواپیماهای بدون سرنشین فرانسه به کاروان خودروی حامل قذافی بود.
دو ماه پیش گزارشگر ویژه جدید اعدام‌های خودسرانه، اختصاری و فراقضایی در گزارش خود به مجمع عمومی سازمان ملل بر این نکته تأکید نمود که دولت‌ها باید معیارها و استاندارهای بین‌المللی را در بکارگیری نیروی مرگ‌آور و مهلک در طول بازداشت‌ها رعایت کنند و پیرامون گرایش در حال ظهور در مورد استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین در کشتن مظنونین جانب احتیاط را نگه دارند.
کریستف هنس گفت: «استفاده از نیروی مهلک جهت برآوردن نیازهای کوتاه مدت، به خصوص در طول عملیات‌های ضد تروریستی منجر به ورود خسارات طولانی مدت بر مقوله حمایت از حقوق افراد به واسطه حمایت از جان دیگر افراد شد».
انتقادها به آمریکا البته بی‌اثر هم نبود تا آنجا که در حدود یک ماه پیش گروهی از اعضای تیم گزارشگر امنیت ملی ایالات متحده آمریکا در مقاله‌ای به بررسی سیاست کاربرد هواپیماهای بدون سرنشین در کشور پاکستان پرداخته‌اند و این نکته را متذکر شدند که با رایزنی‌های انجام شده با مقامات پاکستانی، استفاده از این ابزار برای قتل هدفمند مظنونان مورد نظر آمریکا در پاکستان تا حدی کاسته شده است و از این پس سعی بر آن است تا با دقت بیشتری اهداف نظامی مورد حمله قرار گیرند.
البته اقدام آمریکا در پاکستان توجیهی از جانب دولتمردان آمریکایی و برخی حقوق‌دانان دارد و آن استناد به قطعنامه‌های شورای امنیت برای مبارزه با تروریسم است. روشن است که پاسخ به این استدلال این است که هدف، وسیله را توجیه نمی‌کند و نمی‌توان برای رسیدن به یک هدف قانونی از ابزار غیرقانونی استفاده کرد.
پرنده آمریکایی در تور ایران
بحران اخیر میان دولت جمهوری اسلامی ایران و آمریکا هم بازتاب حقوقی بسیاری داشته است. ایران ضمن احضار سفیر سوئیس با اشاره به افزایش اقدامات تحریک‌آمیز و مخفیانه آمریکا علیه ایران، اقدام دولت آمریکا را «نقض تمام قوانین و مقررات شناخته شده بین‌المللی و اقدام علیه صلح و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی» خواند و اظهار کرد همه مسئولیت آن بر عهده دولت آمریکاست.
این پایان پیگیری ایران نبود. دیروز نامه‌ای از تهران به رئیس شورای امنیت سازمان ملل، دبیرکل و رئیس مجمع عمومی سازمان ملل متحد ارسال شد و با اشاره به یادداشت‌های قبلی به سازمان ملل درباره اقدامات دولت آمریکا، تأکید شده است: «اینگونه اقدامات خصمانه، اقدامی علیه صلح و امنیت بین‌المللی است و بر اساس اصول مسلم حقوق بین‌الملل مسئولیت آن به عهده دولت متجاوز است».
در این نامه آمده است که دولت ایران این تجاوز هوایی را «مصداق بارز نقض تمامی قوانین و مقررات بین‌المللی» از سوی دولت آمریکا می‌داند و نسبت به عواقب تکرار چنین اقدام‌هایی «هشدار» داده و مسئولیت تأثیرات مخرب آن را بر صلح و امنیت منطقه‌ای متوجه دولت آمریکا می‌داند.
ایران از سازمان ملل خواسته است ضمن محکوم کردن اینگونه تجاوزها، بر اساس روح منشور ملل متحد و با استفاده از تمامی امکانات خود، برای جبران و توقف این روند خطرناک و کمک به صلح و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی به اقدامات روشن و موثر دست زند و نتیجه را به اعضا اعلام کند.
شکایت، موثر نیست
معلوم نیست اقدام دولت ایران شکایت حقوقی، بیانیه سیاسی یا گزارشی طبق ماده 51 منشور ملل متحد است.
دکتر سید قاسم زمانی استاد دانشگاه در این‌باره به خبرنگار قانون می‌گوید: «با توجه به استفاده دولت ایران از حق دفاع مشروع خود، ایران باید طبق ماده 51 منشور ملل متحد گزارش اقدام خود را به شورای امنیت بدهد که ارائه این گزارش یک تعهد حقوقی است».
دکتر زمانی در پاسخ به اینکه اقدام شورای امنیت در این باره چه خواهد بود؟ می‌گوید: «شورای امنیت موضوع را بررسی خواهد کرد و گزارشی منتشر می‌کند که جنبه اخلاقی دارد و ضمانت اجرای حقوقی بار نمی‌کند».
پرنده پس‌گرفتنی نیست
آنطور که ایسنا گزارش داده است جان کربی، سخنگوی پنتاگون در اظهارنظری گفته کارمندانی هستند که به دنبال بازگرداندن هواپیمای بدون سرنشین آمریکایی هستند. کربی از افشای هویت این افراد خودداری کرد و گفت: این افراد «تنها از نظامیان» نیستند.
دکتر سید قاسم زمانی در گفت‌و گو با خبرنگار قانون این ادعا را رد می‌کند و می‌گوید: «ایران طبق حق دفاع مشروع خود هم می‌توانسته این هواپیما را سرنگون کند و هم می‌توانسته آن را به خدمت خود درآورد که گزینه دوم را انتخاب کرده است». زمانی خاطرنشان می‌کند: «ایالات متحده آمریکا از نظر حقوقی نمی‌تواند هیچ اقدامی برای استرداد این هواپیمای بدون سرنشین انجام دهد».
ایران نمی‌تواند با استفاده از روش‌های حقوقی گام موثری برای محکوم کردن ایالات متحده استفاده کند. آمریکا هم نمی‌تواند اقدامی حقوقی برای پس‌گرفتن پرنده خود انجام دهد. حقوق علم تنظیم واقیعت‌هاست اما خیلی از واقعیت‌های نظام بین‌الملل را نمی‌توان با حقوق تنظیم کرد. حقوق که برود قدرت جایگزین می‌شود و جهان یک هفته است تماشاگر شاخ به شاخ شدن قدرتمندان است.